Geactualiseerd 24-01-2024
Wat houdt orgaandonatie ‘na overlijden’ in?
Orgaandonatie na overlijden houdt in dat een patiënt is doodverklaard na het doorlopen van wettelijk protocollen. Op dit moment bestaan er twee protocollen, de ene voor het vaststellen van de hersendood (DBD-protocol) en de ander voor het vaststellen van de dood op basis van circulatoire gronden (DCD-protocol). Dit laatste protocol is onderverdeeld in het e-DCD en het u-DCDprotocol.
Wanneer overlijdt de donor dan?
De donor overlijdt tijdens de uitname-operatie of er na.[1]
[1] https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/open-kaart-spelen-over-orgaandonatie.htm
“Het verschil is of de ‘levensbeëindigende handeling’ het verwijderen van de beademingstube (of voedingssonde) is, of het verwijderen van vitale organen”
Wie zijn de donoren?
A: donoren zijn patiënten waarbij de hersendood is vastgesteld conform de normen gesteld in het hersendoodprotocol (DBD-protocol).
B: donoren waarbij de hartdood is vastgesteld (DCD-protocol).
Rubriek B is onder te verdelen in drie sub-rubrieken.
B 1: patiënten met een verwachte dood op grond van circulatoire criteria (eDCD-protocol). Dit zijn mensen die niet hersendood konden worden verklaard of mensen die ernstig ziek zijn en soms aan de beademing liggen zoals bij longziekten. [1]
B 2: patiënten met een onverwachte dood op grond van circulatoire criteria (uDCD-protocol). Dit zijn mensen bij wie de reanimatie niet succesvol kon was en om die reden is afgebroken.
B 3: mensen die hun organen doneren in samenhang met vrijwillige euthanasie.
C: Weefseldonoren
Iedereen, ook kinderen geboren na ongeveer 37 weken zwangerschap en minimaal 3 kilo wegend, worden als potentieel orgaandonor bezien. [2]
[1] https://docplayer.nl/52873316-Werkwijze-extubatie-bij-patient-met-infauste-prognose.html
[“Hoewel het buiten de focus van deze werkwijze ligt, is het belangrijk om te weten dat ook nietbeademde patiënten potentieel in aanmerking komen voor orgaandonatie. Het is wettelijk toegestaan om een patiënt te intuberen enkel en alleen ten behoeve van een donatieprocedure c.q. optimale preservatie van organen. Een patiënt die op de afdeling ligt en secundair achteruitgaat, waarbij de prognose als infaust wordt beschouwd, mag dus geïntubeerd worden voor een donatieprocedure”]
[2] https://www.transplantatiestichting.nl/medisch-professionals/protocol-kind-als-donor
Wat is hersendood?
Wettelijk wordt onder hersendood verstaan het volledig en onherstelbaar verlies van de functies van de hersenen, inclusief de hersenstam en het verlengde merg.
Is hersendood aantoonbaar?
Dat is niet aantoonbaar. Bij mensen die met ernstig hersenletsel in het ziekenhuis en op Intensive Care liggen wordt de veronderstelling geuit dat ze hersendood zijn. Wat artsen feitelijk bedoelen is : we verwachten niet dat deze patiënt nog zal herstellen. Dit noemt men de infauste prognose. Artsen blijken er nogal eens naast te zitten met deze prognose.
Wat is dood na circulatie of hartstilstand( hier verder hartdood genoemd)?
Wettelijk wordt onder hartdood verstaan de onomkeerbare afwezigheid van de circulatie en ademhaling.
In Nederland is het toegestaan iemand dood te verklaren nadat er vijf minuten geen bloedsomloop (circulatie) meer is geconstateerd. Na deze vijf minuten (no-touch tijd) wordt bij aankomst in de OK de bloedcirculatie direct mechanisch hersteld (NRP). Daartoe wordt de donor binnen luttele minuten aangesloten aan een membraan oxygenator (ECMO) of soortgelijke machine .[1] De doorstroming naar de hersenen (perfusie) moet geheel worden afgesloten. Indien de afsluiting niet volkomen is sijpelt er zuurstofrijk bloed naar de hersenen wat tot gevolg heeft dat de hersenen niet kunnen afsterven. Dat dat gevaar bestaat wordt onderkend. [2] et al. Er is op dit moment één uitzondering voor het herstarten van de circulatie. Indien bij deze DCD-donoren alleen het hart wordt verwijderd dan wordt na binnenkomst in de OK direct het bloed gedraineerd en ligt binnen 20 minuten het hart kloppend klaar in een speciale transportbox. [3]
[1] https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2018/oktober/extra-donororganen-perfusietechniek/
[2] https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1365-2044.2011.06858.x
[“After death is diagnosed, the patient is promptly transferred into the operating theatre for the transplant team to start the process of organ retrieval. Large cannulae may be sited and cold non‐blood preservation fluids circulated any time after death is diagnosed. Blood‐containing fluids, which could potentially restore cerebral perfusion or restart the heart in situ, should not be used unless the cerebral circulation and coronary arteries have been completely occluded Exclusion of the cerebral circulation requires clamping of the aortic arch, as balloon occlusion catheters are not believed to be reliable enough“]
[3] https://www.ntvg.nl/artikelen/hoe-behoud-je-een-donorhart-na-circulatoir-overlijden#:~:text=Centrale%20normotherme%20regionale%20perfusie%20(cNRP,perfusie%20van%20een%20uitgenomen%20hart.
Hanteren alle landen een no-touch tijd van 5 minuten?
Nee, er bestaan behoorlijke verschillen. In Nederland is gekozen voor een no-touch periode van vijf minuten, in Italië neemt men 20 minuten in acht en in Zwitserland tien minuten .[1] In Duitsland is deze methode verboden. Daar vinden de artsen dat er minimaal drie uur moet worden gewacht voor iemand dood mag worden verklaard. Er is geen sprake van hersendood na vijf minuten hartstilstand. Mogelijk beschikt de donor nog over een bewustzijn, er zijn mensen die na een succesvolle reanimatie precies kunnen vertellen wat er is gebeurd. Uit een publicatie blijkt dat bij een overledene dertig minuten na de hartstilstand nog hersenactiviteit werd gemeten. [2] Om die reden mag Eurotransplant geen organen leveren aan Duitsland die op deze wijze zijn verkregen maar ook Kroatië en Hongarije wensen deze organen niet te ontvangen. De uitname-operatie na de hartdood geschiedt volgens de NTS zonder narcose. Er bestaat een casereport over het spontane herstel van een donor tijdens de operatie waar de organen zouden worden verwijderd. Mogelijk is de dood nooit goed vastgesteld, dat is achteraf niet meer vast te stellen.[3]
[1] http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1432-2277.2012.01437.x/full
[2] https://www.cambridge.org/core/journals/canadian-journal-of-neurological-sciences/article/div-classtitleelectroencephalographic-recordings-during-withdrawal-of-life-sustaining-therapy-until-30-minutes-after-declaration-of-deathdiv/11F9C14102AECB3D579C7DB879D6BB66
[3] https://amjcaserep.com/abstract/full/idArt/930305
Wat zijn weefseldonoren?
Dat zijn mensen die echt zijn overleden, zij kunnen ook thuis overleden zijn. Het weefsel wordt niet thuis verwijderd daarom moeten deze patiënten na overlijden naar een snijkamer worden vervoerd. Na enkele dagen kunnen ze dan worden opgebaard.
Welke donoren worden het meeste ingezet in Nederland?
Op dit moment worden in Nederland meer donaties op basis van de hartdood uitgevoerd dan op basis van de hersendood. De verhouding schommelt rond de 50%.
Wanneer kan je orgaandonor worden?
Alleen mensen die in het ziekenhuis zijn opgenomen in de Intensive Care en kunstmatig worden beademd kunnen als orgaandonor worden ingezet.
Welke organen kunnen hersendode mensen doneren?
Hart, longen, lever, dunne darm, nieren, alvleesklier, deze organen staan vermeld in het donorregister. Daarnaast kunnenop dit moment de baarmoeder, de penis, de balzak, ledematen, het gezicht en de buikwand worden gedoneerd. Hiervoor wordt nu nog extra toestemming gevraagd aan de naasten.
Welke organen kunnen hartdode mensen doneren?
Longen, lever, alvleesklier, nieren en het hart.
Welke organen kunnen weefseldonoren doneren?
Oogweefsel, huid, hartkleppen (het hele hart wordt daarvoor uitgenomen), bot, kraakbeen, peesweefsel, thoracale aorta en femorale arteriën.
Bestaat er bewijs dat iemand die niet zichtbaar reageert op de testen ook daadwerkelijk niets meer voelt?
Nee dat bewijs is er niet. Het is gebaseerd op een aanname. Wel weten we van mensen die op tijd een signaal af konden geven dat ze de gesprekken om zich heen konden volgen en sommigen vertellen ook dat ze de toegediende pijnprikkels konden voelen maar niet bij machte waren dit aan de omstanders kenbaar te maken. Sommige mensen lagen al op de operatietafel zoals Zack Dunlap [1] en Colleen Burns. [2]
[1] https://www.today.com/news/pronounced-dead-man-takes-miraculous-turn-2D80555113 en andere publicaties
[2] https://www.medicaldaily.com/ny-hospital-fined-after-dead-woman-colleen-burns-opens-her-eyes-moments-organ-removal-medical-staff en andere publicaties
We hebben in Nederland een van de beste hersendoodprotocollen, is dat echt zo?
Op de bewering dat wij in ons land een van de beste hersendoodprotocollen hebben en dat het uiterst zorgvuldig is opgesteld naar de laatste stand der kennis in de wetenschap. Op die bewering valt nog wel wat op af te dingen.
Er is nooit weten schappelijk onderzoek verricht naar de bewering dat iemand dood is als hij hersendood is. De Ad Hoc Commissie Harvard heeft het als voldongen feit gepresenteerd. [1]
- Het hersendoodprotocol toont niet aan dat het letsel van de patiënt onherstelbaar is, dit is wel een voorwaarde in de wet.
- Het hersendoodprotocol toont niet aan dat de patiënt niets ervaart, dat zij wel kunnen ervaren is bewezen door de overlevers.
- Eén van de testen uit dat protocol is de apneutest. Dan wordt de beademing tot 10 minuten stilgezet om te bezien of de patiënt zelf gaat ademhalen. Er wordt extra zuurstof toegevoegd waardoor er volgens de opstellers geen extra schade ontstaat. Veel artsen wijzen erop dat er geen afvoer van giftige stoffen plaatsvindt waardoor hoge druk in de hersenen ontstaat waardoor juist wel hersenschade ontstaat of aanwezige schade verergerd wordt. Daarnaast bestaat er een risico dat de patiënt als gevolg van die apneutest een klaplong krijgt of kan er hartritmestoornis optreden. Desgewenst mag de test vaker worden uitgevoerd. Over de gevolgen van de apneutest verschillen artsen van mening. [2]
- Er kan een EEG worden uitgevoerd, dit EEG meet slechts tot 10% van de hersenschors. Een vlak EEG zegt dus niets. Een EEG is niet verplicht in Nederland, als vervanger moet dan de bloeddoorstroming worden gemeten, maar daar meet je geen hersenactiviteit mee.
- In het protocol staat dat de test beter niet kan worden uitgevoerd als de patiënt onderkoeld is omdat dit de uitslag lichaamstemperatuur onzeker maakt. Gelijktijdig staat er dat mag worden beginnen met testen als de lichaamstemperatuur van de boven 32 °C is gekomen. [3] En dat is vreemd omdat er sprake is van onderkoeling als de temperatuur beneden de 35 °C is gezakt. Volgens de WHO is er sprake van onderkoeling zodra de centrale lichaamstemperatuur onder de 36 °C is gezakt. Ter vergelijk: in de Staat New York mag pas worden begonnen met testen als de patiënt een minimale temperatuur heeft van 36 °C.
[1] https://muse.jhu.edu/article/850516
[2] http://www.orgaandonatiealert.nl/Pdf/Notitie-hersendood.pdf punt 6
[3] https://wetten.overheid.nl/BWBR0008776/2017-06-01
Krijgen de donoren algehele narcose tijdens de uitname operatie?
Nee, dat krijgen ze niet. De hersendood verklaarde mensen krijgen standaard een spierverslapper, om er voor te zorgen dat ze geen bewegingen maken tijdens de uitname. Indien de donor wel een reactie geeft kan de uitname arts besluiten een pijnstiller en/of bewustzijn-verlager toe te dienen. De methode werd in het Modelprotocol Postmortale orgaan en weefseldonatie t/m 2018 omschreven. [1] In het huidige protocol niet meer . Op de website van de NTS staat dat narcose “kan’ worden gegeven en niet dat het 100% zeker wordt gegeven. De hartdode donoren krijgen geen enkele vorm van narcose, maar bij het uitnemen van de long wordt er wel iets gegeven om de uitname voor de donor gemakkelijk te maken (to comfort the patiënt) [2]
[1] Pagina modelprotocol postmortale orgaan en weefseldonatie versie 9.8 jan 2018
[“Omdat de donor hersendood is, zijn sedatie en analgesie niet noodzakelijk. Om neuromusculaire reflexen te onderdrukken en de chirurgische buikwandretractie te faciliteren is een langwerkend spierrelaxans geïndiceerd, zoals pancuronium (0,15 mg/kg). Viscerale en somatische reflexen kunnen gedurende de procedure nog wel tot fysiologische responsen leiden. Desgewenst kan om die reden toch algehele anesthesie met dampvormige anesthetica (tot 1 MAC) en opiaten (bijvoorbeeld fentanyl 5-7 μg/kg) gegeven worden”]
[2] https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs12630-015-0345-8
[“Following the cessation of mechanical ventilation and vasopressor therapy, the ICU physician caring for the patient may direct administration of opioids and benzodiazepines titrated to patient comfort. Often an opioid and benzodiazepine “etc]
Vanaf welke leeftijd kunnen mensen hun keuze in het donorregister opnemen?
Vanaf 12 jaar kunnen kinderen hun keuze in het donorregister opnemen. Ouders c.q. voogden kunnen de door deze jeugdigen gegeven toestemming overrulen t/m de leeftijd van 15 jaar. Een NEE mag nooit worden overruled. Indien deze jeugdigen toestemming hebben gegeven en de ouder/voogd is afwezig c.q. onbereikbaar dan mogen de organen worden uitgenomen zonder toestemming van de ouders/voogden (art. 12 Wet op orgaandonatie).
Kunnen levenslang wilsonbekwamen hun organen doneren?
De oude wetgeving stond dat niet toe. Met ingang van de nieuwe wetgeving mogen voogden plaatsvervangend voor hun pupil het besluit nemen hen als orgaandonor in te zetten.
Opmerking over de patiënten die onder B1 worden genoemd:
Indien wordt besloten tot levensbeëindiging omdat verder behandelen zinloos is, worden de machines die de patiënt in leven houden uitgezet (het is onduidelijk op basis van welke wettelijke grond een arts een patiënt mag laten sterven om zijn organen te oogsten). De patiënt moet binnen twee uur overlijden om orgaandonor te worden. Indien de patiënt niet binnen twee uur overlijdt kan hij na overlijden alleen nog als weefseldonor worden gebruikt.
Opmerking over de patiënten die onder B2 worden genoemd:
Indien de hartslag niet meer op gang wil komen wordt met grote spoed nagegaan of de betrokkene in medisch en juridisch opzicht een mogelijke donor is. Als dat zo is zal zo snel mogelijk regionale doorstroming met vloeistof (perfusie) van de organen op gang worden gebracht. [1] De nieren worden preventief in het lichaam van de mogelijke donor gekoeld. [2] Zodra de perfusie loopt, is er tijd om de verdere procedure te plannen: aanwezigheid van de nabestaanden, overleg over toestemming voor orgaandonatie en afscheid nemen door de nabestaanden. Als er toestemming is voor het voortzetten van de donatieprocedure, zal na korte tijd de uitname-operatie worden uitgevoerd. Op dit moment wordt deze methode in Nederland niet meer toegepast. Met het oog op de toekomst wordt er wel een apart protocol voor opgesteld. [3]
[1] Kamerstuk 35161-3 punt 2 laatste alinea
[“zal zo snel mogelijk een zogenoemde regionale perfusie van de organen op gang worden gebracht. Dit houdt in dat een canule wordt ingebracht in de grote vaten waardoor de organen in het lichaam worden doorstroomd met perfusievloeistof of zuurstofrijk lichaamseigen bloed om ze voor beschadiging te behoeden”]
[2] https://www.nierstichting.nl/professionals/projecten/normotherme-recirculatie-na-warme-ischemie-verbetering-van-de-transplantaatfunctie-door-interventies-in-schade-en-reparatiemechanismen-bij-non-heart-beating-donornieren-3396/
[“Niertransplantatie is de behandeling van nierfalen die de beste kwaliteit van leven biedt. De donornieren zijn afkomstig van overleden (postmortale) en levende donoren. Postmortale donornieren komen van hersendode donoren en van non-heart beating donoren (NHBD). Een NHBD overlijdt door hartstilstand. Hierop volgt een korte periode waarin de nieren niet doorbloed zijn, de warme ischemie. Vervolgens zullen de nieren in het lichaam van de donor worden gekoeld en na toestemming worden uitgenomen. Bij hersendode donoren is geen sprake van warme ischemie. Met de koeling begint de periode van koude ischemie, die duurt tot de opwarming van het orgaan voor transplantatie.”]
[3] Wetsvoorstel 35161 aangenomen door de Eerste Kamer op 29 oktober 2019.
Opmerking over orgaandonoren B3
Orgaandonatie bij euthanasie vindt plaats volgens het protocol dat geldt voor donatie na de hartdood. Het enige verschil tussen de hartdoodprocedure en de euthanasieprocedure is dat er ná het vaststellen van de dood overleg moet zijn met de forensisch arts (de forensisch arts moet in deze fase bereikbaar zijn voor overleg met de huisarts, ofwel persoonlijk ofwel telefonisch. Huisarts en forensisch arts spreken in hun vooroverleg af hoe zij direct na het overlijden contact zullen hebben voor de melding van niet-natuurlijk overlijden ten gevolge van euthanasie. Vervolgens ontvangt de forensisch arts de daadwerkelijke melding na het overlijden) .
Deze lesbrief
De informatie in deze lesbrief kan vragen oproepen. Het is altijd noodzakelijk dat u de aangeboden stof kritisch bekijkt.
Meer kritische informatie over orgaandonatie kunt u vinden op de volgende websites:
orgaandonatiealert.nl
orgaandonatiedewaarheid.nl
truthaboutorgandonation.com
initiative-kao.de/
respectforhumanlife.com/